වාර්තාකරුවන්ගේ ආදරය දිනූ විමර්ශණාත්මක මෙවලම්

විමර්ශණාත්මක මාධ්‍යකරණය පිළිබඳ ගෝලීය ජාලය මෑතකදී පළ කළ ලිපියක් මඟින් ප්‍රමුඛපෙළේ  වාර්තාකරුවන් ඔවුන්ගේ විමර්ශණාත්මක මාධ්‍ය කලාවේදී වැඩියෙන්ම භාවිත කිරීමට ප්‍රිය කරන උපක්‍රම ගණනාවක් පිළිබඳව තොරතුරු බෙදා හළහ.  අප සඳහන් කළ පරිදි, මාධ්‍යවේදීන්ට නොපෙනෙන මූලාශ්‍ර සහ දත්ත වෙත ප්‍රවේශය ලබා ගැනීමට උපකාර කළ හැකි  ශිල්පීය ක්‍රම ගණනාවක් තිබේ. එහෙත්, මෙම කථා දෙක සමඟින්, පසුගිය වසර පුරා සම්මුඛ සාකච්ඡා වලදී වාර්තාකරුවන් නැවත නැවතත් ප්‍රශංසා කළ ප්‍රවේශ ඉස්මතු කිරීමට විමර්ශණාත්මක මාධ්‍යකරණය පිළිබඳ ගෝලීය ජාලයට අවශ්‍ය විය.

අන්තර්ජාලයේ අපට පහසුවෙන් සොයා ගත හැකි, ඕනෑම විමර්ශණයක දී පාහේ භාවිතයේ වටිනාකමක් ඇති මෙවලම් ගණනාවක්  බෙදා ගැනීම ගැන මම සතුටු වෙමි .ඒවා බොහෝමයක් පරිහරණය කිරීමට විශේෂිත ඩිජිටල් කුසලතා දැනුමක් අවශ්‍ය නැත.

මෙහිදී ෆ්ලෝරිෂ් ( Flourish )   නම් දෘශ්‍යකරණ මෙවලම පිළිබඳව යම්  ගෞරවනීය සඳහනක් කළ යුතුය. එය  නොමිලේ ලබා දෙන  පරිශීලක-හිතකාමී ප්‍රස්ථාර සෑදීම සහ දත්ත දෘශ්‍යකරණ මෙවලමක් වන අතර එයට මුළු ලෝකයේම   භාවිත කරන්නන් ගේ ආදරය හිමි ව ඇති බව පෙනේ.  බී.බී.සී අප්‍රිකා අයි කණ්ඩායම විසින් සම්පාදනය කරන ලද මෙවලම් 200 කින් යුත් මෙම විශිෂ්ට උපකරණ පුවරුව ද ෆ්ලෝරිස් මෙවලම පිළිබඳව දක්වා ඇත්තේ විශේෂිත ප්‍රසාදයකි.

 එමෙන්ම එය  විවිධ විමර්ශණ කාණ්ඩවලට බෙදී ඇති අතර ගෝලීය  දකුණට විශේෂිත වූ සමහර දත්ත කට්ටල එහි  ඇතුළත් වේ.

කුඩා වීඩියෝ  පට සොයා දෙන සහ නොමිලේ බාගත කරන  වෙබ් අඩවි

පසුගිය  ඇමෙරිකානු ජනාධිපතිවරණයෙන් පසුව එක්සත් ජනපද කැපිටොල් ශාලාවේ  පැවති කෝලාහල අතරතුර, බෙලිග්න්කැට් නම් ලාභ නොලබන විමර්ශණාත්මක ආයතනයේ  වාර්තාකරුවන් එම කෝළාහලයෙට්දී නිර්මාණය වන අලුත්ම පුවත්වලට අදාල සාක්ෂි  සැණෙකින් සහ වැඩි වැඩියෙන් උකහා ගැනීමට පොදු තාක්ෂණයක් භාවිතා කළහ. ඒ ඔවුන් සමාජ මාධ්‍ය වීඩියෝ ,  ප්‍රවාහ සහ පින්තූර ටිව්ටර් සමාජ අඩවියේ  ට්විට් ඩෙක් තීරු (TweetDeck) වෙත යොමු කිරීමය.  ඔවුන් සොයා ගත් තොරතුරු පසුව බාගත කර සංරක්ෂණය කර ඇත්තේ ට්විටර්  සඳහා twittervideodownloader.com, ෆසේබුක් වීඩියෝ  සඳහා FBdown.net සහ යූ ටියුබ් සඳහා y2mate.com භාවිතා කරමිනි. මෙයින් අදහස් කරන්නේ සමාජ මාධ්‍ය භාවිතා කරන්නන් අන්තර්ගතය ඉවත් කළත් එදින වොෂින්ටනයේ  හි සිදුවූයේ කුමක්ද යන්න තේරුම් ගැනීමට ඔවුන්ට ඔවුන්ගේම දර්ශන සුරැකිව පවතින බවයි.

මෙම තෙවන පාර්ශ්ව අඩවි වලින් කිසියම්  හිමිකම් ප්‍රතිපත්ති කඩ කිරීමේ අවදානමක් තිබේ නම් එහිදී කළ යුත්තේ YouTube බා ගැනීම් සඳහා youtube-dl වැනි විධාන කිරීමේ මෘදුකාංග භාවිතා කිරීමයි..

වාර්තාකරුවන්ට ලේඛනාගාර පරීක්ෂාවට සහ   කාලයෙන් අතීතයට යාමට  උපකාර වන මෙවලම්

සමහර පුද්ගලයෝ   ඔවුන්ගේ වැරදි ක්‍රියාවන් පිළිබඳ සබැඳි සාක්ෂි වෙනස් කිරීමට හෝ ඉවත් කිරීමට උත්සාහ කරති. විශේෂයෙන් ඔබ අදහස් දැක්වීමට සහ ඔබේ සොයා ගැනීම් ඔවුන්ට දැනුම් දීමෙන් පසුව  එම සාක්ෂි ආරක්ෂා කිරීම සඳහා, ප්‍රමුඛ වාර්තාකරුවෝ  මෙම මෙවලම් භාවිතා කිරීමට ප්‍රිය කරති.

ඔබගේ අන්තර්ජාල සෙවුම සංරක්ෂිත කරන Hunch.ly  මෑතකදී  – GIJN විසින් වාර්තාවක් පළ කරන ලද Wayback Machine  වෙබ් අඩවිය  සහ archive.today, වෙබ් පිටු සහ ඊට සබැඳි දිගු පෙළ පිටපත් කර සංරක්ෂණය කරයි. මෙම වෙබ් අඩවි මඟින් විමර්ශණවලට අදාළ තොරතුරු ගවේෂණය කිරීම පහසු කරවයි.

Telegram හි වැරදි තොරතුරු සහ අන්ත දක්ෂිණාංශික කණ්ඩායම් නිරීක්ෂණය කරන නව මෙවලම්

 වසර කිහිපයක් තිස්සේ, ෆේස්බුක් හි  සෙවුම් වේදිකාවක් වන  ක්‍රවුඩ්ටැන්ගල් (CrowdTangle) වර්ගීකරණය කොට ඇත්තේ අන්තර්ජාලයේ වැරදි තොරතුරු ප්‍රචාරය කරන සයිබර් සොරුන් හඳුනාගැනීමට වඩාත් උදව් කරන මෙවලමක් ලෙසින්ය. වැරදි තොරතුරු මෙන්ම ෆේස්බුක්, ට්විටර් සහ ඉන්ස්ට්‍රාග්‍රම් තුළ වැරදි තොරතුරු බෙදා හැරීම්  පසුපස සිටින පුද්ගලයන් පවා සෙවීමට එය භාවිත කළ හැකිය.

  සාවද්‍ය තොරතුරු ලුහුබැඳීමේ ක්ෂේත්‍රයේ පුරෝගාමියෙකු ලෙස සැලකෙන ප්‍රෝපබ්ලිකා   ProPublica වාර්තාකරු කේග් සිල්වර්මන්  පසුගිය වසරේ කළ  සම්මුඛ සාකච්ඡාවකදී CrowdTangle හඳුන්වා දීතිබුනේ තම විමර්ශණවලදී උදව් වන මුල් පෙළේ මෙවලමක් ලෙසින්ය.

එසේ වුවද මෙම මෙවලම ටෙලිග්‍රාම් වැනි අන්ත දක්ෂිණාංශික, අධිකාරීවාදී සහ මිලිටරි කණ්ඩායම් විසින් බහුලව භාවිත කරන නව පන්නයේ සමහර සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා සමඟ ක්‍රියා නොකරයි. මෑතකදී, බස්ෆීඩ්හි (BuzzFeed) ජෙන් ලිට්වෙන්කෝ  වැනි සාවද්‍ය තොරතුරු ලුහුබඳින වාර්තාකරුවන් ටෙලිග්‍රෑම් හි නාලිකා තුළ විමර්ශනය කරන්නේ කෙසේද යන්න පිළිබඳ කඩඉම් සොයා ගැනීමක් සිදු කළාය. ඇය tgstat, Telegago මෙවලම්  මත  මූල පද සෙවුම් භාවිතා කළ අතර, Site:t.me/* වැනි Wildcards සමඟ Google හි නිශ්චිත සෙවුම් පද භාවිතා කළාය. මෙම අංශය පිළිබඳ වාර්තාකරුවන් පවසන්නේ ඔවුන් OSINTcurio.us හි සතිපතා සෙවුම් ප්‍රවේශයන් පිළිබඳ යාවත්කාලීන කිරීම් සඳහා ද පරීක්‍ෂා කරන බවයි. Hoaxy යනු වැරදි තොරතුරු ව්‍යාපාර සිතියම්ගත කිරීම සඳහා නිතර සඳහන් කරන තවත් ප්‍රියතම මෙවලමකි.

අන්තර්ජාලයේ  “විසිකරන“ දුරකථනය  

 නීති විරෝධී හෝ  රහසිගත වැඩවලදී භාවිත කොට විසි කර දමන මිල අඩු, මූලික පන්නයේ ජංගම දුරකථන හඳුන්වන්නේ “බර්නර් ෆෝන්“ ලෙසය.  එවැනි ආකාරයට මාධ්‍යකරුවන් සුරකින මෙවලමක් ලෙස ඇතැම් විමර්ශණාත්මක මාධ්‍යවේදීන් සලකන්නේ ගූගල් වොයිස් (Google Voice) සේවාවයි. එය  මාධ්‍යවේදීන්ගේ අන්තර්ජාල වේදිකා තුළට සහ සමාජ ජාල ගිණුම් තුළට අනවසරයෙන් ඇතුළුවීමේ සහ හිරිහැර කිරීමේ තර්ජන වර්ධනය වෙමින් පවතින හෙයින්, බොහෝ මාධ්‍යවේදීන් – සහ නිදහස් සේවකයින්,  Google Voice සේවාව අත්‍යවශ්‍ය මෙවලමක් ලෙස වටහාගෙන  ඇත.  මෙම ගූගල් වොයිස් පද්ධතිය ඔබට ඔබගේ පවතින දුරකථන අංක සහ ඔබේ ඉඳහිට භාවිත කරන  හෝටල් කාමර අංකය පවා තනි, සොයා ගත නොහැකි අංකයකට සම්බන්ධ කිරීමට ඉඩ සලසයි – ඔබට කවදා හෝ අවශ්‍ය වන එකම අංකය විය හැකිය. එය සෙවිය හැකි වොයිස් මේල්  ලබාදෙන අතර  සදෘෂ්‍ය “බර්නර් ෆෝන් එකක් ලෙසින් ක්‍රියා කොට වාර්තාකරුවන් ආරක්ෂා කිරීම කරයි.

කළ යුතු ලැයිස්තු සඳහා පෞද්ගලික කාර්ය කළමනාකරුවන්

විමර්ශණාත්මක මාධ්‍යවේදීන් පවසන්නේ නව ඩිජිටල් මෙවලම්, තමන් විසින් සිදු කරනු ලබන  සංකීර්ණ විමර්ශණවලදී  පුදුම සහගත ලෙස ඵලදායී ව ක්‍රියා කර ඇති බවය. ඔවුන් නිර්දේශ කරන්නේ Things නම් යෙදුම සහ ෆෝල්ඩර වෙනුවට අන්තර්ක්‍රියාකාරී සටහන් භාවිතා කරන  WorkFlowy ව්‍යාපෘති කළමනාකරණ මෙවලම වැනි වේදිකාවන්ය.   මාධ්‍ය ඔත්තු බැලීමේ ඉහළ අවදානමක් ඇති රටවල වාර්තාකරුවන්ට – හෝ ඔවුන්ගේ උපකරණ මර්දනකාරී බලධාරීන් විසින් ගැනීමේ අවදානමක් ඇත. – VeraCrypt සංකේතාංකන මෙවලම සමඟ කළ යුතු ලැයිස්තු ෆෝල්ඩර ආරක්ෂා කළ හැකි අතර, එම ෆෝල්ඩර සැඟවීමට ද හැකිය. උපාංගය වැරදි පුද්ගලයකු අතට පත් වුවද මෙමගින් කිසි ලෙසකින් අදාල තොරතුරු පිටතට යන්නේ නැත.

විමර්ශනයට නොමිලේ උදව් කරන චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප

 ඇතැම් විමර්ශණවලදී චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප අතිශයින්ම වැදගත්ය. උදාහරණයක් ලෙස, බොට්ස්වානා හි ලාභ නොලබන විමර්ශණාත්මක මාධ්‍යයක් වන Ink හි සංස්කාරකවරුන් දෙදෙනෙකු වරක් චන්ද්‍රිකා සමාගමකින් තනි පින්තූරයක් මිලදී ගැනීම සඳහා තම පෞද්ගලික වැටුප ද කප්පාදු කරගෙන ඇත. බොට්ස්වානා ජනාධිපතිවරයා පෞද්ගලික ක්‍රීඩා නවාතැනක් තැනීම සඳහා හමුදා සම්පත් භාවිතා කර ඇති බව එම චන්ද්‍රිකා ඡායාරූපයෙන් ඔප්පු විය. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ වාර්තාකරුවන් පුදුමයට පත් වී ඇත්තේ බොහෝ චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප සමාගම් මෙම සාක්ෂි ඔවුන්ගේ පරීක්ෂණ සඳහා නොමිලේ ලබා දීමට සලකා බැලීම නිසාය.  නිදසුනක් වශයෙන්, ඉරානයේ කොවිඩ් 19 මරණ සංඛ්‍යාව පිළිබඳ රජයේ ප්‍රකාශ අසත්‍ය කළ ඡායාරූපයක් මෙම චන්ද්‍රිකා සමාගම් මගින් හිතවත්කමට ලබා දී තිබිණ. එයින් නිරූපණය කළේ කොවිඩ්වලින් අඩුවෙන් මිය ගිය බව කියන ඉරානයේ කැනුණු දැවැන්ත සමූහ මිනි වලකි.  GIJN හි විස්තීර්ණ මාර්ගෝපදේශය මෙතැනින් බලන්න.

ක්‍රේග් සිල්වර්මන්ගේ පෙරළිකාර ඩිජිටල් මෙවලම් පෙට්ටිය

 වාර්තාකරුවන් සිල්වර්මන්ගේ  නොමිලේ භාවිත කළ හැකි සත්‍යාපනය කිරීමේ  අත්පොත හඳුන්වන්නේ  මාධ්‍යකරණයේදී භාවිත කළ හැකි “ස්විස් හමුදාවලට අනන්‍ය වූ පිහි කට්ටලයක් “ (Swiss Army Knife Kit) ලෙසය. එය කරුණු  පරීක්ෂා කිරීම සහ අන්තර්ජාලය හරහා වැරදි ක්‍රියාකාරීන් ලුහුබැඳීම සඳහා වූ විවෘත මූලාශ්‍ර මෙවලමකි.

නිරීක්ෂණ තාක්ෂණය යෙදවීම පිළිබඳ නව දත්ත සමුදායන්

GIJN හි සාමාජික ෆෝබිඩ්න් ස්ටෝරීස් (Forbidden Stories) විසින් මෙහෙයවනු ලබන පෙගාසස් (Pegasus) ව්‍යාපෘතිය සහ බ්‍රිතාන්‍යය  පදනම් කරගත් පර්යේෂණ ආයතනයක් වන ෆොරන්සික් ආකිටෙක්චර් (Forensic Architecture) විසින් නිෂ්පාදනය කරන ලද ඩිජිටල් ප්‍රචණ්ඩත්වය වේදිකාව ( the Digital Violence platform) , රජයන් විසින් ඔත්තු බැලීමේ තාක්ෂණය යෙදවීමේ වෙනත් ආකාරයකින් සෙවනැලි ලෝකය සහ ඔවුන් මාධ්‍යවේදීන්ට එල්ල කරන තර්ජන පිළිබඳව  අවබෝධයක් ලබා දෙයි.

විශේෂයෙන්ම විරුද්ධවාදීන්. මේ අතර, සිටිසන් ලැබ් (Citizen Lab) හි මෑත කාලීන රනින් ඉන් සර්කල්ස් (Running in Circles වාර්තාව මඟින් ඔබේ දුරකථනය හැක් කිරීමට හෝ එහි ආක්‍රමණයේ කිසිදු හෝඩුවාවක් ඉතිරි නොකර ඔබේ දුරකථන සන්නිවේදනයට බාධා කළ හැකි නව ආකාරයේ නිරීක්ෂණ තාක්ෂණයක් අත්පත් කරගත් රජයන් 25ක් ලැයිස්තුගත කරයි. ඉලෙක්ට්‍රොනික පෙරගමන්කරුවන්ගේ  පදනම (Electronic Frontier Foundation) එක්සත් ජනපදයේ මුහුණු හඳුනාගැනීම් සහ අනෙකුත් පොලිස් නිරීක්ෂණ පද්ධති 8,000ක් යෙදවීමේ දත්ත ගබඩාව සමඟ වෙනත් රටවල නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීමේ ඔත්තු පද්ධති පිළිබඳ විමර්ශන සඳහා සංකල්පීය මාර්ග සිතියමක් ඉදිරිපත් කරයි.

නොමිලේ, පරිශීලක-හිතකාමී සංකේතාංකන මෙවලම්.

වාර්තාකරුවන්ට සංකේතාත්මක ඊමේල් සඳහා Protonmail ගිණුමක් සහ ආරක්ෂිත ලිඛිත පනිවිඩ  සඳහා සංඥා ගිණුමක් විවෘත කළ හැකිය. GIJN විසින් උපදේශන ලද ව්මර්ශණාත්මක වාර්තාකරුවන් ද LastPass වැනි නොමිලේ මුරපද කළමණාකරුවෙකු නිර්දේශ කරයි, එය ඔබ තෝරා ගන්නා තනි ප්‍රධාන මුරපදයකට සම්බන්ධ ආරක්ෂිත මුරපද ජනනය කරයි. Firefox වැනි හොඳින් ආරක්‍ෂිත බ්‍රවුසරයක් භාවිතා කිරීමද වැදගත්ය, Internet Explorer වැනි සහය නොදක්වන බ්‍රව්සර් ඉවත් කරන්න.

සම්මුඛ පරීක්ෂණ සඳහා Otter හෝ Pear Note වැනි ස්වයංක්‍රීය පිටපත් කිරීමේ මෙවලම්.

මාධ්‍යවේදීන් පවසන්නේ මෙම මෙවලම් කාලය ඉතිරි කරනවා පමණක් නොව මූල පද සෙවීමට ද   උපකාරී වන බවය.

බලවත් නව නැව්ගත කිරීම් සහ සැපයුම් දාම නිරීක්ෂණය කරන්නා

 ලෝකයේ නැව් 90,000 ක් අතර යාත්‍රා සමීපව නිරීක්ෂණය කිරීම සඳහා වාර්තාකරුවන් නව ක්‍රම සොයාගෙන ඇති අතර GIJN ඔවුන් වැඩිපුරම භාවිතා කරන සම්පත් ලැයිස්තුවක් සම්පාදනය කර ඇත. Marine Traffic යෙදුම ඔවුන්ගේ ප්‍රියතමයන් අතර වේ. වෙළඳාම පිළිබඳ විවෘත මූලාශ්‍ර දත්ත සඳහා, UN Comtrade දත්ත සමුදාය උත්සාහ කරන්න. වාණිජ ද්වාර සඳහා, Panjiva, Datamyne, හෝ ImportGenius උත්සාහ කරන්න.

ඉහළ සිට  සාක්ෂි සෙවීම – සහ දෘශ්‍යමය වශයෙන් කාලය හරහා ගමන් කිරීම

අධිකරණ වොහාරික වෛද්‍ය පරීක්ෂණවල සිට සංකීර්ණ පාරිසරික ප්‍රශ්න දක්වා පුළුල් පරාසයක අලත් වාරතා මාද්‍යෙව්දන් විසින් එළිදක්වනු ලැබ ඇත. එවැනි වාර්තාකරණයන්වලදී වාර්තාකරුවන්ට යම් සිදුවීමකට අදාල නිශ්චිත ස්ථානය සොයා ගැනීමට පමණක් නොව, කාලයත් සමඟ එම දර්ශනයේ වෙනස්කම් දැකීමට ද  Google Earth Pro  ඉඩ සලසයි.  එහි භූ දර්ශන විශේෂාංගය මඟින් ඔබේ කතාවේ විෂය දර්ශනය වූ පරිදි දර්ශනයක් බැලීමට ඔබට ඉඩ සලසයි,එමෙනම් එහි  ඔරලෝසු නිරූපකය පෙර සහ පසු සැසඳීම් සඳහා දින පරාසයන් ද  සපයයි.

අතිරේක සම්පත්

The Forensic Methods Reporters Are Using to Reveal Attacks by Security Forces

My Favorite Tools 2020: Top Investigative Journalists Tell Us What They’re Using

GIJN Resource Center: Reporting Tips and Tools

රෝවන් ෆිල්ප් GIJN හි වාර්තාකරුවෙකි. ඔහු දකුණු අප්‍රිකාවේ සන්ඩේ ටයිම්ස් පුවත්පතේ ප්‍රධාන වාර්තාකරු විය. විදේශීය වාර්තාකරුවෙකු ලෙස ඔහු ලොව පුරා රටවල් 20කට  වැඩි ගණනක ප්‍රවෘත්ති, දේශපාලනය, දූෂණය සහ ගැටුම් පිළිබඳව වාර්තා කර ඇත.

මූලාශ්‍රය

This story was originally published by the Global Investigative Journalism Network (GIJN)